ჩვენი ბლოგების მკითხველები კომენტარებში გვთხოვენ იმაზეც ვთქვათ რამე, „მე ვუთხარი“-ს მაგივრად „მე უთხარი“-ს რომ ამბობენ და წერენ, „მე ვუქებდი“-ს ნაცვლად „მე უქებდი“ რომ გვესმის და ხშირად ვკითხულობთ კიდეც (მეტადრე სოციალურ ქსელებში).

კეთილი, ვთქვათ!

ბგერა „ვ“ (ვინი) ქართულში ერთობ თავნება ვინ-მეა! ზოგჯერ სიტყვაში მისთვის მიჩენილ ადგილს მოიცვლის და სხვაგან ჩახტება (მაგ., წესით „(ა)თ-რვა-მეტი“ უნდა ითქვას, მაგრამ „(ა)თ-ვრა-მეტს“ ვამბობთ, ხოლო „თავ-ყანის-ცემა“ ასე გადაკეთდა: „თაყვანისცემა“), ხანაც სულ მიატოვებს სიტყვას, სადაც ის „ცხოვრობს“, და სადღაც გადაიკარგება, როგორც ჩვენი მკითხველების დასახელებულ ზემოთ დამოწმებულ მაგალითებში ხდება ეს...

ცნობილი წესია: სუბიექტური პირის ნიშანი ვ (ვინი) არ იკარგება ო, უ და ვ ბგერების წინ. ანუ: სწორია „მე ვოცნებობ“, „მე ვუყურებ“, „მე ვვარჯიშობ“... და არ არის სწორი „მე ოცნებობ“, „მე უყურებ“, „მე ვარჯიშობ“... „ოცნებობ“, „უყურებ“, „ვარჯიშობ“ პირველი პირი კი აღარ არის, მეორე პირია: „შენ ოცნებობ“, „შენ უყურებ“, „შენ ვარჯიშობ“...

ჯერ ის ვთქვათ, რატომ შეიძლება დაიკარგოს ვ ზემოთ დასახელებული ბგერების წინ:

იმიტომ, რომ ქართულს არ „უყვარს“ არა მარტო თანხმოვნების გაორმაგება, თუ ამას სიტყვაწარმოება ან ფორმაწარმოება არ აიძულებს, არამედ წარმოქმნის ადგილის მხრივ მსგავს ბგერათა გვერდიგვერდ დასმაც კი დიდად არ „სიამოვნებს“ (მაგალითად, ვ-ს დასმა ო-სა და უ-ს წინ – სამივე ეს ბგერა წარმოქმნის ადგილის მხრივ ემსგავსებიან ერთმანეთს – ო და უ ბაგისმიერი ბგერებია, ვ – კბილბაგისმიერი). ამიტომ, თუ შესაძლებლობა მიეცა ჩვენს ენას, ის შეეცდება თავიდან აირიდოს თანხმოვანთა გამეორებაც და დასახელებული მსგავსი ბგერების გვერდიგვერდ დასმაც.

მაგალითად, წესით უნდა გვქონდეს „მოვვედი“ – პირველი ვ პირის ნიშანია, მეორე – ფუძისეული – მაგრამ გვაქვს „მოვედი“, იმიტომ, რომ აქ ეს ფორმა (ზემოთ დასახელებული ზმნებისაგან განსხვავებით) არ ემთხვევა მეორე პირის ფორმას – „მო-ხ-ვედი“. ამით „ისარგებლა“ ენამ და თავი აარიდა თანხმოვანთა მისთვის არასასურველ გაორმაგებას.

ასევე, სიტყვიდან „თავი“ მიიღება სიტყვები „თაობა“, „თაოსნობა“, „თაური“, რომლებშიც ფუძისეული ვ იკარგება ო-სა და უ-ს წინ იმ ფონეტიკური მოვლენის გამო, ზემოთ რომ აღვწერეთ.

არსებითი სახელიდან „დავა“ იწარმოება ზმნა, რომლის მართლწერის თაობაზე 1968 წელს გამოცემულ „ქართული ენის ორთოგრაფიულ ლექსიკონში“ ვკითხულობთ: „[დავობს კი არა] დაობს; დაობდა“. ანუ, სუფიქსისეულმა ო-მ შეიწირა ფუძისეული ვ, რომელიც მაშინვე აღდგება, თუკი ამ ზმნას მომავალ დროში გადავიყვანთ, სადაც მას ო აღარ დახვდება: „იდა-ვ-ებს“. მაგრამ ახალ ორთოგრაფიულ ლექსიკონში (1998 წლის გამოცემაში) სხვა ვითარებაა – იქ სწორ ფორმებად დასახელებულია და-ვ-ობს, და-ვ-ობდა.

ერთ-ერთი მიზეზი, რამაც ეს ცვლილება გამოიწვია, ალბათ ისიც არის, რომ ამ ზმნის წარსული დროის ფორმა „დაობდა“ ძალიან უხერხულად ემთხვეოდა უარყოფითი კონოტაციის მქონე „დაობებას“, „ობის მოკიდებას“ (დაობდა – ობი მოიკიდა). ასეა თუ ისე, ამ ზმნაში პირის ნიშანმა ვ-მ აღიდგინა თავისი უფლებები. (იოსებ გრიშაშვილს აქვს ერთი მთლიანად ომონიმურ რითმებზე აგებული ლექსი სათაურად „მაჯამა“, რომელიც ასე იწყება: „თუმც აკაკი ბევრს ჩხუბობდა, დაობდა, მაგრამ მაინც ძველი სიტყვა დაობდა“ – ამჟამინდელი ორთოგრაფიით აქ ომონიმური რითმა, ანუ მაჯამა, აღარ გამოვა!).

ახლა კი ძალიან უცნაური რამ უნდა ვთქვათ.

ხომ ასეთი ძლიერია ო და უ ხმოვნების წინ ვ-ს დაკარგვის ტენდენცია, მაგრამ არის რამდენიმე ქართული სიტყვა, რომლებშიც ო-სა და უ-ს წინ ვ არათუ იკარგება, არამედ – სრულიად უმართებულოდ – ორმაგდება კიდეც!

ასეთი რამ ემართება სიტყვებს „გაოცება“-ს, „ოცნება“-სა და „ურჩობა“-ს ზოგიერთი მწკრივის პირველი პირის ფორმათა წარმოებისას: „გავვოცდი(თ)“, „ვვოცნებობ(თ)“, „ვვურჩობ(თ)“. სამივე ამ ფორმაში თითო ვ სრულიად საკმარისი იქნებოდა! და მაინც უამრავ გაორმაგებულ ვ-ს გადაეყრებით ამ ფორმებში, თუკი მათ გუგლის საძიებელში ჩაწერთ და „ენტერს“ თითს დაჰკრავთ!

თითქოს შესაძლებელია ამ მოვლენის ახსნა იმ ანდაზის მეშვეობით, რომელიც ადრინდელ ბლოგებში რამდენჯერმე გამოვიყენეთ: „ფაფით პირდამწვარი დოსაც სულს უბერავდაო“, ანუ: ვინც იცის, რომ უხეში შეცდომა იქნებოდა ერთი ვ-თი რომ დაგვწერა ვვარჯიშობ, ვვარდები, ვვარაუდობ, ვვარცხნი, ის ზედმეტ სიფრთხილეს იჩენს და იქაც ორ ვ-ს წერს, სადაც ეს სულაც არ არის საჭირო. მაგრამ მარტო ამის ბრალიც არ უნდა იყოს ვ-ს უმართებულო გაორმაგება ზმნებში „გავვოცდი“, „ვვოცნებობ“, „ვვურჩობ“, ვინაიდან... აი, დააკვირდით: თუ „ვვარჯიშობ“ (მე) ერთი ვ-თი დავწერეთ, პირველი პირის მაგივრად მეორე პირის ფორმას მივიღებთ – „ვარჯიშობ“ (შენ), რაც ამ სამ ზმნაში არ ხდება: მათ ორი ვ-თი დავწერთ თუ ერთი ვ-თი, პირი არ შეიცვლება: „გავვოცდიც“ და „გავოცდიც“, „ვვოცნებობ“ და „ვოცნებობ“, „ვვურჩობ“ და „ვურჩობ“ ორივე პირველ პირს გულისხმობს.

ასე რომ, რატომ გვეცოტავება ამ სიტყვებში ერთი ვ, ძნელი სათქმელია – ამის მიზეზის დასადგენად ფსიქოლოგების დაუხმარებლად ფონს ვერ გავალთ.

რაც დანამდვილებით შეგვიძლია ვთქვათ, ის არის, რომ აქ ერთის ნაცვლად ორი ვ (ვინ-მეტობა) შეცდომაა, ისევე, როგორც ვინ-ნაკლებობაა მცდარი „მე უთხარი“-ში.