ძლიერ გავრცელებული, მაგრამ... არასწორი!

(ნაწილი XL)

ზოგიერთი სიტყვისა და გამოთქმის სათარგმნელად ამ სიტყვებისა და გამოთქმების ე.წ. სალექსიკონო მნიშვნელობები არ გამოდგება სხვადასხვა მიზეზის გამო.

არის ინგლისური სიტყვა race, რომლის ერთ-ერთი მნიშვნელობა ქართულად „დოღი“ ან „მარულაა“ (შეჯიბრება ცხენების ჭენებაში), აგრეთვე: „ჩქარი სიარული“, „ნიაღვარი“ და სხვ.

ეს სიტყვა გვხვდება ფრაზეოლოგიზმში „arms race“, რომელსაც რუსები ასე თარგმნიან: „гонка вооружений“ – იგულისხმება სახელმწიფოების მცდელობა სხვებზე უფრო სწრაფად და რაც შეიძლება დიდი რაოდენობით შექმნან ადამიანთა გამანადგურებელი და დამანგრეველი საბრძოლო იარაღები (მოგეხსენებათ, სამწუხაროდ, ომები ჯერ კიდევ რჩება კონფლიქტების გადაწყვეტის მნიშვნელოვან გზად დღევანდელ „ცივილიზებულ“ მსოფლიოში!).

Гонка-საც რამდენიმე მნიშვნელობა აქვს. ერთი მათგანი რუსულშიც „დოღია“, რომელსაც მოეპოვება სინონიმი „скачка/скачки“, რაც ცხენების ჭენებაში შეჯიბრების მეტს არაფერს ნიშნავს. ამიტომ რუსები ამ გამოთქმის თარგმნისას მრავალმნიშვნელოვან „race“ სავსებით მართებულად უსადაგებენ ასევე მრავალმნიშვნელოვან „гонка“, რაც „დოღის“ გარდა „სწრაფ გადაადგილებას“, „ჩქარ წინსვლასა“ და „რბენასაც“ აღნიშნავს. ამიტომ სწორია, რომ რუსები „скачка вооружений“-ს კი არა, არამედ „гонка вооружений“-ს ამბობენ და წერენ.

ამ ინგლისური გამოთქმის ქართულად გადმოსატანად „race“-ის შესატყვისად „დოღი“ ან „მარულა“ ისევე არ გამოგვადგება, როგორც „скачка/скачки“-მ არ ივარგა რუსულ ვერსიაში. „შეიარაღების დოღი“ ერთობ უგვანი რამ იქნებოდა თუნდაც იმის გამო, რომ ჟარგონული გამოთქმის „არიფების დოღის“ ასოციაციას იწვევს. მაგრამ არც ის ვერსია გახლავთ სანაქებო, რომელიც ამ ბოლო დროს გვხვდება მასმედიაში: „შეიარაღების რბოლა“.

ჯერ მაგალითები ვნახოთ:

„რუსეთის მიერ დაწყებული შეიარაღების რბოლა, სრულიად ახალ გამოწვევებს წარმოადგენს ჩვენთვის. ევროპა უნდა ჩაერთოს ამ შეიარაღების რბოლაში და მოიგოს ის“;

„ევროპამ უნდა უპასუხოს ამ გამოწვევას, ამ შეიარაღების რბოლას და უნდა გაიმარჯვოს. დარწმუნებული ვარ, რომ რუსეთი წააგებს შეიარაღების რბოლას. ისევე როგორც საბჭოთა კავშირმა წააგო მსგავსი შეიარაღების რბოლა ოცდაათი წლის წინ“;

„ბირთვული ომის პრევენციისა და შეიარაღების რბოლის თავიდან აცილების შესახებ ბირთვული იარაღის მქონე ხუთი სახელმწიფო ერთობლივ განცხადებას ავრცელებს“;

„ახალი „შეიარაღების რბოლა“ და მხარეების დიდი მზადება ომის გადამწყვეტი ეტაპისთვის“;

„ღია ცის შეთანხმების“ მსგავსი შეთანხმებების შეწყვეტამ შესაძლოა, გამოიწვიოს შეიარაღების ახალი საშიში რბოლა, – ამის შესახებ გაერო-ს გენერალური მდივნის პრესსპიკერმა, სტეფან დიუჟარიკმა განაცხადა“;

„შეიარაღების რბოლა“ – მსოფლიო ახალი გამოწვევის წინაშე“ ;

უმთავრესი ნაკლი ამ თარგმანისა ის არის, რომ მისი აზრი ბუნდოვანია, რასაც შემდეგი გარემოებები განაპირობებს:

(1) „რბოლა“ მოძველებული, არქაული ფორმაა თანამედროვე „რბენისა“, „სირბილისა“, ხოლო „შეიარაღების რბენა/სირბილი“ (ასე იქნება თანამედროვე ქართულით) ძნელი სათქმელია რას უნდა ნიშნავდეს;

(2) დღეს „რბოლა“ თითქმის მხოლოდ სპორტულ ტერმინად გამოიყენება (მეტადრე ავტო-მოტო-ველოსპორტში), ინგლისური „race“-ისა და რუსული „гонка“-საგან განსხვავებით, რომლებიც, როგორც ზემოთ ვთქვით, მნიშვნელობათა ფართო სპექტრს მოიცავენ, რაც მარტო სპორტით არ იფარგლება.

მოკლედ, საქმე გვაქვს შემთხვევასთან, როცა ლექსიკონი ვერ გვშველის და რაღაც სხვა გამოსავალი უნდა მოვიძიოთ.

მადლობა ღმერთს, ამგვარი სამუშაო უკვე ჩაატარეს ჩვენმა წინამორბედებმა და ამაზე თავის მტვრევა დღეს ჩვენ აღარ მოგვიწევს!

თუ ჩავხედავთ 1956 წელს გამოცემულ რუსულ-ქართული სამტომიანი ლექსიკონის პირველ ტომს, იქ Гонка-ს განმარტებაში გამოთქმა „Гонка вооружений“-ც შეგვხვდება, რომელიც ასეა ქართულად თარგმნილი: „გამალებული შეიარაღება“. ასევეა ქართულად გადმოტანილი „arms race“ ინგლისურ-ქართულ ლექსიკონებში.

ამრიგად, ზემოთ დამოწმებულ მაგალითებში ჩვენ მიერ ხაზგასმული „შეიარაღების რბოლა“ „გამალებული შეიარაღებით“ უნდა ჩანაცვლდეს.

* * *

ამ გამოთქმის ქართულ ვერსიას საქინფორმის მთარგმნელობითი სკოლის ტვიფრი ატყვია – ასე ერქვა ბოლო დროს იმ საინფორმაციო სააგენტოს, რომელიც 1921 წელს დაარსდა. საქინფორმში პოლიტიკური ტექსტების გაწაფული მთარგმნელები იყვნენ დასაქმებული. მათი დამსახურებაა, რომ, როცა ლამის მთელი მსოფლიო დედამიწის ხელოვნურ სატელიტს „სპუტნიკად“ მოიხსენიებს, რაკიღა ის კოსმოსში პირველად რუსებმა გაუშვეს, ქართულად „თანამგზავრს“ ვუწოდებთ, ვინაიდან სწორედ საქინფორმში ითარგმნა „სპუტნიკის“ გაშვების სენსაციური ინფორმაციის გამოჩენისთანავე ეს სიტყვა ქართულად (დიახ, გ ა მ ო ჩ ე ნ ი ს თ ა ნ ა ვ ე, თორემ მერე გვიანღა იქნებოდა!).

ერთხელ საქინფორმის თანამშრომელს, ამგვარი ტექსტების თარგმნის დიდოსტატს არჩილ (ნუკრი) მანჯგალაძეს, რომელსაც ახლოს ვიცნობდი, ვკითხე „семимильными шагами“ როგორ გადმოგაქვთ-მეთქი ქართულად. „გოლიათური ნაბიჯებითო“, მიპასუხა ისე, რომ წამითაც არ დაფიქრებულა.

მოდი, ვნახოთ, ამ რუსულ გამოთქმას დღეს როგორ თარგმნიან-მეთქი ქართულად, – გავიფიქრე და... ბლომად აღმოვაჩინე მისი სიტყვასიტყვითი თარგმანის ნიმუშები – „შვიდმილიანი ნაბიჯები“:

„დედამ ასწავლა მას კითხვა (...), და მალე განათლება შვიდმილიანი ნაბიჯებით წავიდა წინ“;

„შეერთებული შტატები, რომელიც განიარაღებას ქადაგებს, შვიდმილიანი ნაბიჯებით აგრძელებდა თავისი არმიის, სამხედრო-საზღვაო და სამხედრო-საჰაერო ძალების განვითარებას“;

„შვიდმილიანი ნაბიჯებით მივიწევდი წინ. სკოლის დამთავრების შემდეგ თვალის დახამხამებაში მივიღე ფილოლოგის დიპლომი, დავამთავრე მაგისტრატურა, დავწერე პირველი რომანი…“

რატომ სჯობს „შვიდმილიან ნაბიჯებს“ „გოლითური (ან: გიგანტური) ნაბიჯები“, ძნელი მისახვედრი არ არის. მანძილის საზომი ერთეული „მილი“ ჩვენს ენაში არ იხმარება და მხოლოდ თარგმნილ ლიტერატურაში თუ შევხვდებით მას; თანაც ქართულში ის სხვა რამეს ნიშნავს, რაც აბუნდოვანებს მის სემანტიკას. ბიბლიური წარმომავლობის „გოლიათი“ და მისგან ნაწარმოები ზედსართავი „გოლიათური“ კი დიდი ხანია დამკვიდრდა ქართული ენის ლექსიკურ ფონდში, ხშირად გამოიყენება როგორც მხატვრულ, ასევე პუბლიცისტურ ტექსტებში და მისი მონაწილეობით შედგენილი იდიომის მნიშვნელობის გაგებაც არავითარ პრობლემას არ ქმნის.

მაშ: „გამალებული შეიარაღება“, „გოლიათური ნაბიჯები“ მარჯვედ მიგნებული შესატყვისებია სათანადო უცხოური ფრაზეოლოგიზმებისა და მათი სხვა ვერსიებით ჩანაცვლების არავითარი საჭიროება არ არსებობს.