ნაწარმოების სათქმელი მწერლის და ჟურნალისტის საიდუმლო იარაღია, ასე ვთქვათ - Secretum Telum. იყო დრო, როდესაც მწერალი/ ჟურნალისტი სხვადასხვა დოზით იყვნენ თავისუფლები. ამ თავისუფლების ხარისხის მიხედვით, მწერალი/ ჟურნალისტი სათქმელს მალავდა ან ზედაპირზე გამოჰქონდა. რაც უფრო დიდი იყო პოლიტიკურ-სოციალურ-რელიგიური წნეხი, მით უფრო მეტად ფარავდა იგი სათქმელს და პირიქით - რაც უფრო მეტი იყო თავისუფლების ხარისხი, მით უფრო მაღალი იყო მწერლისა და ჟურნალისტის აზრის გამოხატვის შესაძლებლობა.

ჩვენს უახლოეს წარსულში, საბჭოთა რეჟიმის დროს, მწერლები, რეჟისორები, კომპოზიტორები, მხატვრები სხვადასხვა ხერხებს იყენებდნენ, რომ მათი შემოქმედებისთვის ხელსაყრელი პირობები ყოფილიყო და ამავე დროს სათქმელიც რაღაცნაირად თქმულიყო. იქნებოდა ეს ოპერა, კინემატოგრაფი, თეატრი, მხატვრობა, ჟურნალ-გაზეთები თუ სხვა სფერო. რა თქმა უნდა, გასათვალისწინებელია თავად საბჭოთა რეჟიმის რეპრესიების პერიოდულობაც. ოკუპაციის დასაწყისში, 20-იანი წლების პირველ ნახევარში შემოქმედს თავისუფლება ჰქონდა, შემდეგ ნელნელა თავისუფლება დიქტატურით და აგიტაციით შეიცვალა, სამოცდაათიანების მეორე ნახევრიდან კი, რეჟიმმა კვლავ შეარბილა ცენზურა და ახალი თაობის შემოქმედებს თვითგამოხატვის კიდევ ერთი შანსი გაუჩნდათ.

რისი თქმა უნდოდათ შემოქმედებს და მიდიოდა თუ არა ეს სათქმელი მაყურებლამდე, მკითხველამდე, მსმენელამდე? რა რეაქცია ჰქონდა საბჭოთა ხელისუფლებას, უფრო სწორედ კი - ცენზურას ყველაფერ ამაზე? ეს კითხვები საინტერესოა, მხოლოდ, უფრო მნიშვნელოვანი სხვა რამეა. და აი რა: საბჭოთა პერიოდში შექმნილი ხელოვნების ნიმუშები აინტერესებს თუ არა თანამედროვე მკითხველს და მაყურებელს? საკმარისია თუ არა, სხვადასხვა ტექსტებში, ქვეტექსტებში, მოქმედებებში და გამჭოლ მოქმედებებში ჩამალული აზრის გაშიფვრა? სწორად გაიგებს თუ არა იმას, რისი თქმას უნდოდა მწერალს, რეჟისორს, ჟურნალისტს, კომპოზიტორს, მხატვარს? და თუ სწორად გაიგო, სჭირდება კი დღეს?

ამავე დროს, არსებობენ მწერლები და ჟურნალისტები, ვინც ღია კარს ამტვრევს, ან კი, თავად ცდილობს კარის ჩამოკიდებას და შემდეგ მის გაღებას/ დამტვრევას.

კარგი ნაწარმოები ბალანსია შინაარსს, პერსონაჟებსა და სათქმელს შორის. ამ ყველაფერს ერთი მნიშვნელოვანი სუბსტანცია ალაგებს. ეს სტილია (მაგრამ სტილზე მოგვიანებით).

მოდით, ამ ბლოგში შევეხოთ კიდევ ერთ საყურადღებო საკითხს: რა გვინდა, რომ მკითხველმა/ მაყურებელმა თქვას ჩვენს დაწერილ/ გადაღებულ ნაწარმოებზე, ანუ რა აზრი გამოიტანოს წაკითხულის/ ნანახის შემდეგ.

ამჯერად სათქმელზე ვისაუბროთ.

მაგალითად, როდესაც დავით კლდიაშვილზე ვსაუბრობთ, უნდა გვახსოვდეს, მისი ნაწარმოებები საბჭოთა კავშირში ისე იყო გაგებული, როგორც ეს მაშინდელ ხელისუფლებას სურდა. ცნობილია რომ, როდესაც კლდიაშვილს სამწერლო მოღვაწეობის 80 წლის იუბილე გადაუხადეს (1930 წელს) და მის შემოქმედებაზე ისაუბრეს, თქვეს, რომ კლდიაშვილი დაუნდობლად ამათრახებდა თავადაზნაურთა კლასს, დასცინოდა მათ, სააშკარაოზე გამოჰქონდა სამარცხვინო ხელმოკლეობა და ფუჭი ვნებები. ამაზე, დავით კლდიაშვილმა უპასუხა, რომ სიცოცხლეში არავისთვის დაუცინია და ყველა ის ადამიანი ებრალებოდა, ვინც ცხოვრებამ გააუბედურა და სასაცილო მდგომარეობაში ჩააყენა.

რას გვასწავლის ეს მაგალითი? რომ მწერალმა შეიძლება ერთი დაწეროს, ერთი რამის თქმა უნდოდეს, სხვამ კი, სხვა გაიგოს და დააბრალოს, ეს არ დაგიწერიაო. საინტერესოა, როგორ ესმის ახალგაზრდა მკითხველს დავით კლდიაშვილი? დღეს, სულ სხვა საუკუნეში, სწორად თუ არის გაგებული? ხვდება ახალგაზრდა მკითხველი, რისი თქმაც უნდოდა კლდიაშვილს?

კიდევ ერთი მაგალითი ქართული ლიტერატურის ისტორიიდან, რომელიც შეიძლება, ბევრმა არც კი იცის. ეს ეკატერინე გაბაშვილს ეხება, კერძოდ, მის მოთხრობას „მაგდანას ლურჯა“. ეს მოთხრობა 1890 წელს დაიწერა და მასში ახალგაზრდა ქვრივი ქალის ისტორიაა, რომელსაც აღსაზრდელად და სარჩენად ოთხი შვილი დარჩა. შვილები გზაზე მომაკვდავ სახედარს გადააწყდებიან, მოუვლიან, მოასულიერებენ და რა თქმა უნდა, ოჯახის სამსახურში ჩააყენებენ. ეს ამბავი (სახედრის გადარჩენა) მისმა ყოფილმა პატრონმა გაიგო და მაგდანას სახედარი წაართვა. მაგდანამ სასამართლოს მიმართა: ნახევრად მკვდარი სახედარი მოვასულიერე, გადავარჩინე და პატრონს რომ ნდომოდა, ცხოველს გზაზე არ დატოვებდაო. სასამართლომ მაგდანას და მის ოჯახს სახედარი დაუბრუნა. სულ ეს არის.

ნაწარმოების დაწერიდან 65 წელი გავიდა. საქართველოში ბევრი რამე შეიცვალა, რუსეთის იმპერია დაიშალა, საქართველომ დამოუკიდებლობა მიიღო, შემდეგ საბჭოთა რუსეთმა მისი ანექსია მოახდინა და საქართველოს რესპუბლიკა საბჭოთა კავშირში შეიყვანა... მოვიდა 1955 წელი და საბჭოთა ხელისუფლებას ნაწარმოების კონტექსტი აღარ მოეწონა.

ნაწარმოების კონტექსტი: მოქმედება მეცხრამეტე საუკუნის მიწურულს ხდებოდა, ეს კი იმას ნიშნავდა, რომ როდესაც სასამართლოს (ეკატერინე გაბაშვილთან) მაგდანას სასარგებლო ვერდიქტი გამოჰქონდა, ავტორმა არ გაითვალისწინა, რომ გავიდოდა 65 წელი და საბჭოთა ცენზურას ეს არ მოეწონებოდა. იმიტომ კი არა, რომ საბჭოთა ცენზურა მაგდანასთვის სახედრის დაბრუნების წინააღმდეგი იქნებოდა, არა, არამედ იმიტომ, რომ მეფის რუსეთის სასამართლო სისტემა გაცილებით ჰუმანური აღმოჩნდებოდა, ვიდრე 1955 წლის საბჭოთა სასამართლო. ამის თქმა და გადაღება კი არა, გაფიქრებაც არ შეიძლებოდა. ამიტომ 1955 წელს გადაიღეს ფილმი, სადაც სასამართლო მაგდანას სახედარს ჩამოართმევს და მის პატრონს დაუბრუნებს, რაც ზოგადად, გარდასული წყობის უსამართლობაზე მიუთითებდა (ასეთივე დასასრული მოუფიქრეს თავად მოთხრობას „მაგდანას ლურჯა“ და სასკოლო პროგრამაში შეცვლილი სახით შეიტანეს. ნაწარმოებში ასეთი უხეში ჩარევით, სათქმელი რადიკალურად შეცვალა).

და რა იყო ეკატერინე გაბაშვილის სათქმელი: მეფის რუსეთის („ცარიზმის“) და სასამართლო ხელისუფლების ჰუმანურობის გამოჩენა, თუ ქალის მძიმე ყოფის, მისი გაუტეხელი ხასიათის, სამაგალითო გმირის ჩვენების სურვილი? პასუხი მარტივია! (თავად ავტორის განვლილი გზის, მისი მსოფლმხედველობისა და შემოქმედების გათვალისწინებით).

ჟურნალისტის პროფესია მწერლისგან იმით განსხვავდება, რომ მის ნამუშევარს უამრავი ადამიანი სწრაფად ეცნობა. თუმცა, დროის გასვლის შემდეგ ის აქტუალობას კარგავს. სამაგიეროდ, ჟურნალისტის სიტყვას უმალ შეუძლია გავლენის მოხდენა და ეს პასუხისმგებლობას ერთი ათად ზრდის. ამიტომ, როდესაც ამბავს ვყვებით, მკაფიოდ უნდა ვიცოდეთ, რისი თქმა გვინდა: ეს იყოს საინტერესო ამბავი, თუ აგიტაცია, რომელიც იმ შემოქმედთა რიგებში ჩაგვაყენებს, ღია კარის მტვრევით რომ არიან დაკავებულნი.

P.S.
ასეთი ამბავი გადახდა თავს რუს მწერალ მიხეილ ბულგაკოვს, რომელმაც პიესა „ივან ვასილის ძე“ დაწერა და მოსკოვის სამხატვრო თეატრში მიიტანა. ეს მე-20 საუკუნის 30-იან წლებში მოხდა, როდესაც რუსეთში და მთლიანად საბჭოთა კავშირში წითელი ტერორის მკაცრი ხელი მბრძანებლობდა და ყველაფერი, რაც იწერებოდა, ცენზორის დაკვირვების საგანი იყო. ბულგაკოვის ამ პიესამაც გაიარა თეატრის ცენზორის დაკვირვებული მზერა და მის დადგმაზე (და შემდეგ დაბეჭდვაზე) უარი მიიღო. როდესაც მან ცენზორს ჰკითხა, რა იყო ამ პიესაში ისეთი, რაც საბჭოთა ხელისუფლებას საფრთხეს შეუქმნიდა, ცენზორმა უპასუხა: მე არ ვიცი, მაგრამ თქვენ ხომ ჩემზე კარგად იცითო.

P.P.S. შემდეგ ბლოგში დავუბრუნდეთ გმირის მოგზაურობას და ვისაუბროთ პირველ წინააღმდეგობის გადალახვაზე, რამდენად მნიშვნელოვანია ეს მთელი ნაწარმოებისათვის.