ბოლო თვეებია, ამაზე ხშირად მიდის მსჯელობა: გვჭირდება თუ არა ღრმაწყლოვანი პორტი? არგუმენტების შეჯერებით დგინდება, რომ გვჭირდება. როგორც წესი, მეორე კითხვაა, სად გვჭირდება და უფრო პერსპექტიულია - ანაკლიაში თუ ფოთში?

და მერე ამას მოსდევს დამატებითი შეკითხვების მთელი კორიანტელი - რომელი პროექტი ვის ინტერესშია, ვინ, სად, რას და როგორ ლობირებს, რა შანსები აქვს ერთ თუ მეორე ვარიანტს, უფრო პოლიტიკურია ეს პროექტი თუ უფრო ეკონომიკური, რატომ დაიძაბა ამ საკითხის გარშემო ასე ვითარება და, საბოლოოდ, როგორ უნდა გაიხსნას ეს გორდიას კვანძი.

მოდით, დავიწყოთ ანაკლიით. ეს არის უნიკალური პროექტი, რომლის მნიშვნელობაც, არც მეტი, არც ნაკლები, საკონსტიტუციო ჩანაწერით არის გამყარებული: „ორგანული კანონით ანაკლიაში იქმნება განსაკუთრებული ეკონომიკური ზონა, სადაც ვრცელდება სპეციალური სამართლებრივი რეჟიმი“, - ვკითხულობთ კონსტიტუციის მე-7 მუხლში, რომელიც ტერიტორიული მოწყობის საფუძვლებს განსაზღვრავს.

ეს ჩანაწერი ჯერ პირდაპირ კონსტიტუციაში არ მიძებნია. Google-ს მივმართე და იმედი მქონდა, რომელიმე ქართულ მედია რესურსს ეს ერთხელ მაინც ექნებოდა ნახსენები. ამაოდ. მხოლოდ კონსტიტუციის კონკრეტული თავის და მუხლის ამოჩიჩქვნის მერე მივაგენი ამ კონკრეტულ ჩანაწერს. ის ჰაერიდან რომ არ მოსულა და სწორედ ანაკლიის პორტის და მასზე მიბმული ინფრასტრუქტურის კონტექსტში გაჩნდა, მგონი, უდავოა. ასე რომ, ამ პროექტის განხორციელება სახელმწიფოს საკონსტიტუციო ვალდებულებად აქვს აღიარებული.

და რა შესაძლებლობებს აჩენს ანაკლიის პორტი? ნავსადგური წელიწადში 100 მილიონ ტონა ტვირთს გაატარებს. მისი სიღრმე კი, რომელიც 20 მეტრს აჭარბებს, შესაძლებელს გახდის „პანამექსის“ (4000-7000 TEU) და „პოსტ პანამაქსის“ (7000-13000 TEU) ტიპის გემების მიღებას (TEU სატვირთო ტრანსპორტის ტევადობის გასაზომი პირობითი ერთეულია).

მოკლედ, მოსალოდნელი უპირატესობები ნათელია. ამიტომაც, ანაკლიის პორტს პოტენციური დონორებიც უხვად და სოლიდურად გამოუჩნდა: ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკი (EBRD), აშშ-ს კერძო უცხოური ინვესტიციების კორპორაცია (OPIC), აზიის განვითარების ბანკი (ADB), აზიის ინფრასტრუქტურის საინვესტიციო ბანკი (AIIB), ევროკავშირი (EU)... მხარეებმა თითქმის ყველა პუნქტზე შეთანხმებასაც მიაღწიეს.

შესათანხმებელი კომერციული რისკების დაზღვევის ნაწილი დარჩა და სწორედ ეს გახდა ბარიერი პროცესის დასასრულებლად.

საქართველოს მთავრობამ იმთავითვე განაცხადა, რომ ანაკლიის პორტის ტვირთბრუნვაზე კომერციულ რისკს არ დააზღვევს. მისი ეს პოზიცია გაიზიარა დონორების გავლენიანმა ჯგუფმა (სავალუტო ფონდი, მსოფლიო ბანკი და ა.შ.), რომლებიც ზოგადად ყოველთვის ეწინააღმდეგებიან მთავრობის კომერციულ აქტივობებში მონაწილეობას.

საპასუხოდ ანაკლიის კონსორციუმს ჰქონდა მთელი რიგი დასაბუთებული გათვლები, რომ ეს რისკი მინიმალური იყო, ვინაიდან ახალი ღრმაწყლოვანი პორტის ტვირთებით უზრუნველყოფა სირთულე არ იქნება.

ასე იყო თუ ისე, ფაქტია, რომ პროექტი ამაზე წინ ვერ წავიდა. ცხადია, ამას დაერთო პროექტის უმსხვილესი კერძო ინვესტორი ბანკირების წინააღმდეგ სამართლებრივი დევნა (თან უმძიმესი - ფულის გათეთრების ბრალდებით), გაურკვეველი ისტორია მთავრობის მხრიდან ფოთში მეორე ღრმაწყლოვანი პორტის მშენებლობის ნებართვის ჯერ გაცემის და შემდეგ გაუქმების შესახებ, გაუთავებელი ურთიერთბრალდებები მთავრობასა და კონსორციუმს შორის და შედეგიც ასეთი დადგა: დღეს მთავრობასა და ანაკლიის იმ კონსორციუმს შორის, რომელმაც 2016 წლის ანაკლიის პორტის მშენებლობის ტენდერი მოიგო, ხელშეკრულება გაუქმებულია. კონსორციუმი ეძებს გზებს, როგორ დაიცვას თავი საერთაშორისო არბიტრაჟში, მთავრობამ კი პორტის მშენებლობის ახალი ინვესტორი უნდა მოძებნოს.

სხვათა შორის, მთელი ამ პროცესის პარალელურად კიდევ ერთი საინტერესო გარიგება მოხდა: ერთერთმა კერძო კომპანიამ და ამერიკულმა სახელმწიფო სააგენტომ - OPIC-მა ფოთში ახალი ტერმინალის დაფინანსების შესახებ ხელშეკრულება გააფორმეს. ხაზი გაესვა, რომ ახალი საზღვაო ტერმინალის მოწყობისა და აკვატორიის სიღრმის გაზრდის შემდეგ ფოთის ნავსადგური ბევრად უფრო მეტი ტვირთამწეობის გემების მიღებას შეძლებს.

ამავე პერიოდში ითქვა, რომ ფოთის ახალი პორტის და ტერმინალის ასაშენებლად OPIC 50 მილიონ დოლარს გამოყოფს. და იქვე სხვათა შორის ისიც ითქვა, რომ ფოთში ღრმაწყლოვანი პორტის მშენებლობა 2020 წლის ბოლოს უნდა დასრულდეს (ანუ სწორედ მაშინ, როცა ანაკლიის პირველი რიგის ამოქმედება იყო ნავარაუდევი).

ბევრი უცნაურობა და კონფლიქტური მოცემულობაა, არა? და ვინმე სხვას ელოდა, როცა ამხელა და ასეთი მნიშვნელობის პროექტზეა ლაპარაკი, რომელსაც მთლიანად შეუძლია არა მარტო ქვეყანაში, არამედ რეგიონში არსებული სურათის შეცვლა?

ზემოთ არაერთი საერთაშორისო ინსტიტუტი ჩამოვთვალეთ, რომლებიც ამ პროექტთან პირდაპირ ან ირიბად არიან დაკავშირებული და ზოგჯერ აშკარად წინააღმდეგობრივი ხედვები აქვთ.

დაუმატეთ ამას საქართველოს მთავრობის შიგნით არსებული სხვადასხვაგვარი ხედვები (მაგალითად, ეკონომიკის ერთ-ერთმა მინისტრმა პირდაპირ განაცხადა, რომ ანაკლიის პროექტი აბსოლუტურად უვარგისია და ისიც არ ესმის, რატომ ჩაიწერა საერთოდ ამ პროექტთან დაკავშირებით რამე კონსტიტუციაში). ასევე გაითვალისწინეთ ანაკლიის, ბათუმის და ფოთის პორტთან დაკავშირებული ინტერესთა ჯგუფების და მათი გავლენების თუ ლობირების ძალა.

ასევე საინტერესოა, მაგალითად, რა გავლენას მოახდენს ანაკლიის პორტი არსებულ სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურაზე (ფოთის, ბათუმის, ყულევის პორტები, ყარსი-ახალქალაქის რკინიგზა და ა.შ.). ან როგორი იქნება იმ ქვეყნების რეაქცია, რომლებიც ფლობენ ამ სატრანსპორტო თუ გადამზიდავ ინფრასტრუქტურას და შეუძლიათ დაუსრულებელი სატარიფო და სხვა სახის ომები წამოიწყონ და ამაში რეგიონის დაინტერესებული მოთამაშეების ყველანაირი ხელშეწყობა ჰქონდეთ.

ამ პრიმიტიული „დიაგნოსტირების“ შემდეგ ღრმაწყლოვანი პორტის თემა ჯერჯერობით ღრმა დავიწყებას მიეცა.